فلسفه برای کودکان چیست و چرا مهم است؟

فلسفه برای کودکان چیست و چرا مهم است؟

P4C روشی نوآورانه برای آموزش و یادگیری است که کودکان را تشویق می‌کند با طرح سؤالات و تفکر درباره آن‌ها به درک عمیق‌تری از موضوعات دست یابند. هدف اصلی این روش تقویت تفکر، بهبود مهارت‌های ارتباطی، افزایش اعتمادبه‌نفس، تقویت عزت‌نفس، و ارتقای رفتار کودکان است. این روش، معلمان و دانش‌آموزان را ترغیب می‌کند تا با رویکردی مراقبتی، مشارکتی، خلاقانه و انتقادی فکر کنند. هدف نهایی P4C این است که کودکان به افراد متفکر، منطقی و مسئولیت‌پذیری تبدیل شوند. تسهیلگران، افرادی هستند که کودکان را در این مسیر همراهی می‌کنند. آن‌ها به جای ارائه اطلاعات به شکل مستقیم، خود را به‌عنوان پرسشگرانی مشارکتی معرفی می‌کنند که علاقه‌مند به کاوش در مفاهیم فلسفی، کشف معنا، و گسترش مهارت نقد و بررسی هستند. نقش تسهیلگر کمک به کودکان برای کشف مسیرهای جدید تفکر، ایجاد تعامل و یادگیری از یکدیگر است.

ساختار و مراحل پیش بردن یک جلسه فلسفه برای کودکان:

1.ایجاد فضای گفت‌وگو

نشستن به شکل دایره: دانش‌آموزان به شکل دایره می‌نشینند تا امکان مشاهده یکدیگر فراهم شده و فضایی برابر برای مشارکت در گفت‌وگو ایجاد شود.

تشویق مشارکت: دانش‌آموزان را ترغیب کنید که در صورت داشتن نظری، علامت مشخصی (مثلاً بالا بردن انگشت اشاره) بدهند.

پرسش از یکدیگر: آن‌ها را تشویق کنید تا سوالات مرتبطی مطرح کنند و روی نظرات دیگران تأمل نمایند.

2.محرک و آغاز پرسشگری

اشتراک‌گذاری یک محرک: از ابزاری مانند داستان، تصویر، موسیقی یا شیء استفاده کنید تا تخیل و تفکر دانش‌آموزان برانگیخته شود.

آغاز پرسشگری: فردی که پرسش اصلی را مطرح کرده، جلسه را با بیان ایده‌ها و پرسش‌های مرتبط شروع کند.

3. آغاز با پرسش‌های فلسفی

پرسیدن پرسش‌های فلسفی: پرسش‌هایی را مطرح کنید که تفکر عمیق و گفت‌وگوهای فلسفی را تقویت کنند. به عنوان مثال: «آیا می‌توان بدون اشتباه یاد گرفت؟»

روش "فکر کن، همراه شو و به اشتراک بگذار":

ابتدا هر فرد به تنهایی فکر کند، سپس نظراتش را با یک دوست در میان بگذارد، و در نهایت گروه نظرات خود را به اشتراک بگذارد.

4. انتخاب پرسش و ایده‌ها

رأی‌گیری برای انتخاب پرسش اصلی: از میان پرسش‌های مطرح‌شده، بهترین و مرتبط‌ترین پرسش توسط دانش‌آموزان انتخاب شود. این پرسش موضوع اصلی گفت‌وگو را تعیین می‌کند.

شناسایی ایده‌های اصلی: از محرک (داستان، تصویر، موسیقی یا شیء) استفاده کنید تا مفاهیم یا ایده‌هایی که به ذهن می‌آیند بررسی شوند.

5. بازی‌ها و تقویت گروه گفت‌وگو

اجرای بازی‌های مرتبط: برای افزایش علاقه و هماهنگی، بازی‌های کوچک و ساده‌ای که با موضوع جلسه مرتبط هستند اجرا کنید.

ایجاد حس تعلق: اطمینان حاصل کنید که تمام اعضای گروه احساس کنند بخشی از گفت‌وگو هستند و مشارکت آن‌ها ارزشمند است.

6. جمع‌بندی و فرصت نهایی

ارائه نظر یا ایده پایانی: به همه فرصت دهید تا یک نظر یا ایده نهایی مطرح کنند. این کار به تکمیل بحث کمک می‌کند.

تأمل درباره جلسه: درباره عملکرد جلسه فکر کنید و سؤالاتی مانند: «چه چیزی خوب پیش رفت؟» و «چه چیزی می‌توانست بهتر شود؟» را مطرح کنید تا جلسه بهبود یابد.

نتایج P4C برای کودکان

تقویت تفکر پیش از بیان: کودکان یاد می‌گیرند قبل از صحبت کردن فکر کنند و برای آنچه می‌گویند، دلایل منطقی ارائه دهند.

گسترش دایره واژگان و توانایی زبانی: P4C با تشویق کودکان به گفت‌وگو و بیان ایده‌ها، مهارت‌های زبانی و دایره واژگان آن‌ها را گسترش می‌دهد.

ارتقای مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری: کودکان از طریق بحث‌های فلسفی، توانایی تحلیل مسائل و یافتن راه‌حل‌های منطقی را تقویت می‌کنند.

احترام به نظرات دیگران: کودکان یاد می‌گیرند در هنگام بحث، به دیدگاه‌ها و نظرات دیگران احترام بگذارند و آن‌ها را با دقت بشنوند.

پرورش اعتمادبه‌نفس: با تمرین بیان آزادانه ایده‌ها، کودکان اعتمادبه‌نفس خود را تقویت می‌کنند و یاد می‌گیرند بدون ترس ایده‌های خود را مطرح کنند.

تمرین گوش دادن و همدلی: کودکان یاد می‌گیرند به نظرات مخالف گوش دهند، تفاوت‌ها را درک کنند و همدلی را در ارتباطات خود تمرین کنند.

مزایای دیگر فلسفه برای کودکان (P4C)

تأثیر مثبت بر سایر برنامه‌های درسی: فلسفه برای کودکان می‌تواند یادگیری را در تمام زمینه‌های درسی بهبود بخشد و ارتباطات بین موضوعات مختلف را تقویت کند.

ایجاد ایده‌های نو برای نوشتن خلاقانه: P4C الهام‌بخش کودکان برای تولید ایده‌های تازه و جذاب در فعالیت‌های نوشتاری و خلاقانه است.

ایجاد کلاسی پرسشگر در تمامی حوزه‌ها: این روش تفکر پرسشگرانه را در تمام زمینه‌های برنامه درسی ترویج داده و فضای آموزشی مشارکتی‌تری ایجاد می‌کند.

تأثیر مثبت بر مهارت‌ها و رفتارهای اجتماعی: P4C نه‌تنها در کلاس درس بلکه در زمین بازی و تعاملات اجتماعی کودکان نیز تأثیر مثبتی بر مهارت‌های شخصی و رفتار آن‌ها دارد.

توسعه مهارت‌های پذیرش مسئولیت: کودکان با یادگیری تفکر مستقل و آگاهی از نتایج اعمالشان، مهارت‌های لازم برای پذیرش مسئولیت را کسب می‌کنند.

تقویت مهارت‌های گوش دادن و استدلال: P4C به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های شنیدن فعال و استدلال منطقی را تقویت کنند.

پرورش استقلال در کودکان: این روش کودکان را به تفکر مستقل و تصمیم‌گیری آگاهانه ترغیب می‌کند و آن‌ها را برای چالش‌های زندگی آماده می‌سازد.

آموزش فلسفه به كودكان در ساير كشورها

فلسفه برای کودکان (P4C) در پنجاه سال گذشته در بسیاری از کشورهای جهان، از جمله استرالیا، دانمارک، فرانسه، کانادا و ایالات متحده توسعه یافته است. بنیان‌گذاران این حوزه، با الهام از روش متیو لیپمن (Matthew Lipman) در مدیریت کلاس‌های فلسفه برای کودکان، سبک‌های جدیدی را نیز ارائه کرده‌اند که با نیازهای خاص فرهنگی و آموزشی کشور خود سازگار است.

استرالیا: مارگارت شارپ و فیلیپ کم

ایالات متحده: متیو لیپمن

انگلستان: گرت بی. متیوز

دانمارک: پر یسپرسن

فرانسه: اسکار برنیفیر

کانادا: مایکل سسویل

انتقادات از برنامه فلسفه برای کودکان (P4C)

انتقادها از فلسفه برای کودکان (P4C) بیشتر به این پرسش برمی‌گردند که آیا کودکان واقعاً توانایی تفکر فلسفی دارند یا خیر. این بحث به دیدگاه‌هایی مانند نظریه‌های ژان پیاژه، روان‌شناس برجسته، مرتبط است.

1. آیا کودکان توانایی تفکر فلسفی دارند؟: پیاژه معتقد است که تفکر انتزاعی و منطقی، که از عناصر ضروری فلسفه است، در مرحله عملیات صوری (Formal Operational Stage) رشد می‌کند، که معمولاً از سن 11 یا 12 سالگی آغاز می‌شود. بر اساس این دیدگاه: کودکان در سنین پایین‌تر فاقد توانایی تفکر انتزاعی و استدلال‌های پیچیده هستند. تفکر آن‌ها بیشتر به تجربیات مستقیم و مفاهیم عینی محدود است. به همین دلیل، مباحث فلسفی ممکن است برای آن‌ها بیش از حد انتزاعی یا نارس به نظر برسد.

2. سطح عمق فلسفی در P4C: منتقدان همچنین معتقدند که P4C نسخه‌ای ساده‌شده از فلسفه است که نمی‌تواند به عمق واقعی مباحث فلسفی برسد. انتقادهای رایج شامل:

عمق فلسفی کم: پرسش‌های مطرح‌شده در جلسات P4C اغلب ساده و سطحی هستند و به عمق مفاهیم فلسفی بزرگسالان نمی‌رسند.

معنای مبهم پرسش‌ها: بسیاری از سوالات ممکن است برای کودکان بیش از حد پیچیده یا بی‌معنی جلوه کنند.

ابهام اهداف: هدف اصلی برنامه P4C مشخص نیست؛ آیا هدف آموزش فلسفه است یا صرفاً تقویت مهارت‌هایی مانند گفت‌وگو، استدلال و خلاقیت؟

3. P4C به‌عنوان تمرینی برای مهارت‌های فکری: برخی معتقدند که P4C بیشتر از آنکه فلسفه باشد، تمرینی برای پرورش مهارت‌های فکری است. از این منظر:

فلسفه با مسائل بنیادین مانند حقیقت، اخلاق و وجود سروکار دارد، اما ممکن است کودکان علاقه یا آمادگی لازم برای پرداختن به این موضوعات نداشته باشند. برنامه P4C ممکن است فلسفه را به ابزاری برای توسعه شناختی تقلیل دهد و از عمق واقعی آن فاصله بگیرد.

پاسخ حامیان P4C به انتقادات

حامیان این برنامه استدلال می‌کنند که این انتقادات نباید مانع از استفاده از P4C شود و به مزایای آن اشاره دارند:

انعطاف در فلسفه‌ورزی کودکان: کودکان ممکن است به شیوه‌های متفاوتی فلسفه‌ورزی کنند. اگرچه تفکر انتزاعی آن‌ها کامل نیست، اما آن‌ها می‌توانند سوالات اساسی درباره عدالت، دوستی یا هویت مطرح کنند.

تاکید بر فرایند به‌جای نتیجه: P4C بیشتر بر فرایند پرسشگری و گفت‌وگو تمرکز دارد تا رسیدن به نتیجه‌گیری‌های پیچیده. این فرایند خود به تقویت مهارت‌های فکری کمک می‌کند.

تخیل به‌عنوان ابزار فلسفی: کودکان از تخیل قوی برخوردارند که می‌تواند به‌عنوان مبنای خلاقیت فلسفی و ابزار تفکر استفاده شود.

چهار مهارت اصلی P4C

تفکر انتقادی (Critical Thinking): توانایی تحلیل، ارزیابی و استدلال منطقی برای بررسی ایده‌ها و مسائل به منظور رسیدن به نتایج دقیق و معتبر.

تفکر خلاقانه (Creative Thinking): ایجاد ایده‌ها و راه‌حل‌های نوآورانه از طریق تخیل، خلاقیت و یافتن دیدگاه‌های جدید نسبت به مسائل.

تفکر مراقبتی (Caring Thinking): توانایی توجه به احساسات، ارزش‌ها و نیازهای دیگران در فرآیند تفکر، همراه با مسئولیت‌پذیری و همدلی.

تفکر جمعی یا همیارانه (Collaborative Thinking): کار گروهی برای بررسی مسائل، تبادل ایده‌ها و رسیدن به درک مشترک از طریق گفت‌وگو و مشارکت.

هدف اصلی برنامه‌های فلسفه برای کودکان (P4C)

هدف اصلی P4C تبدیل کودکان به فیلسوفان حرفه‌ای نیست، بلکه پرورش افرادی است که:

• اندیشمندتر باشند: با دقت و عمق بیشتری به مسائل مختلف فکر کنند.

• بازاندیش و منعطف باشند: بتوانند ایده‌ها و باورهای خود را بازبینی کرده و در صورت لزوم آن‌ها را اصلاح کنند.

• ملاحظه‌گر و حساس باشند: دیدگاه‌ها و تجربیات دیگران را در نظر بگیرند و نسبت به احساسات و نیازهای آن‌ها حساسیت نشان دهند.

• مستقل‌تر شوند: به جای پذیرش کورکورانه اطلاعات، به تفکر و قضاوت مستقل دست یابند.

چرا P4C مهم است؟

1. ابزارهای فکری، اجتماعی و احساسی

P4C به کودکان ابزارهای لازم برای تفکر درست، منطقی و سنجیده را می‌دهد. این ابزارها شامل:

• مهارت‌های تحلیل: توانایی تجزیه‌وتحلیل اطلاعات و استدلال.

• پرسشگری: پرسیدن سؤالات دقیق و مرتبط.

• استدلال منطقی: بررسی صحت و اعتبار ادعاها.

2. پرورش ویژگی‌های اخلاقی و شجاعت عمل

P4C با ایجاد محیطی مانند جامعه پژوهشی کلاس درس، به کودکان کمک می‌کند تا:

• مراقبت :(Care) به دیگران و مسائل اجتماعی توجه کنند.

• تعهد: (Commitment) با جدیت و مسئولیت‌پذیری به ایده‌ها و اقدامات خود پایبند باشند.

• شجاعت: (Courage) توانایی عمل کردن بر اساس تفکرات و باورهای خود را داشته باشند.

• چالش‌هایی که P4C به آن پاسخ می‌دهد

پیش از این، بسیاری از کودکان:

• بدون پرسشگری باور می‌کردند: اطلاعات و باورها را بدون بررسی یا شک و تردید می‌پذیرفتند.

• اطلاعات را تحلیل نمی‌کردند: توانایی ارزیابی صحت و اعتبار اطلاعات را نداشتند.

P4C این وضعیت را تغییر می‌دهد و کودکان را به سمت:

• پرسشگری فعال،

• تحلیل دقیق،

• و تفکر منطقی و سنجیده سوق می‌دهد.

هدف نهایی P4C

ساختن نسلی از دانش‌آموزان است که:

• به طور معقول و منطقی فکر می‌کنند،

• با اعتمادبه‌نفس نظرات خود را بیان می‌کنند،

• و در تعامل با جامعه و مسائل پیرامون خود، مسئولانه عمل می‌کنند.